Wieloletnia praca historyczna Ryszarda Szendzielarza, archiwizująca oraz komentująca najnowsze dzieje Miasta Mikołów, przyniosła w ciągu ostatnich dwudziestu lat wiele książek jego autorstwa, poświęconych poszczególnym tematykom, bezpośrednio składającym się na historię Mikołowa. Wiedza Autora jawi się na tyle rozległa, a także bogata w poznawcze zasoby, że pozwala mu ona na bardzo wnikliwe opowiadanie o danych zdarzeniach, o konkretnych, niekiedy bardzo zawiłych, przypadkach w życiu mikołowskiej społeczności, jak również o wydarzeniach przełomowych bądź wręcz tragicznych dla Miasta. (…) Ryszard Szendzielarz należy bowiem do rzadkiego grona poszukiwaczy oraz odkrywców historycznych zagadnień, dla których każdy element przeszłości – niezależnie od źródła jego pochodzenia – musi zostać dokładnie prześwietlony, aby mógł być ukazany w jak najszerszej faktograficznej odsłonie, dającej przez to spore gwarancje prawdziwości opisywanych wydarzeń oraz pojedynczych historii. Tak właśnie dzieje się w książce Mikołowskie mity i fakty.
Przedstawiane opowieści w poszczególnych rozdziałach tej książki – bezpośrednio związane z różnymi fazami rozwoju Mikołowa – przynoszą niezwykle obfity plon. Mnogość tematów dotyczących obranych przez Autora interpretacyjnych kierunków ukazuje okresy rozwoju miasta, związane niekiedy ściśle z wydarzeniami ogólnokrajowymi, na przykładzie konkretnych miejsc, budynków, ulic (na przykład historia mikołowskiego Rynku, Plant, Domku Harcerskiego), ale także, niejako jednocześnie, poprzez rozdziały zawierające dokumentację życia społeczno-kulturalnego, funkcjonowania miasta od drugiej połowy XIX stulecia aż po wybuch I wojny światowej oraz w czasie międzywojnia, w których częstokroć ukazane są przenikające się losy społeczności pochodzenia żydowskiego, niemieckiego i polskiego – jako obywateli Mikołowa. Również dzieje współczesne, datowane od momentu zakończenia II wojny światowej aż po czasy obecne, znalazły szerokie opracowanie w postaci zgromadzonych faktów, podparte rozlicznymi przykładami naszkicowanych drobiazgowo sylwetek mikołowskich obywateli, którzy swą zawodową oraz społeczną aktywnością wnieśli ogromny wkład w ewolucję cywilizacyjną Miasta w jego przestrzeni przemysłowej, edukacyjnej, duchowej oraz twórczej.
Tytułowe mity, z którymi przychodzi niekiedy zmagać się Autorowi, nie tyle są obalane, co wyjaśniane, dzięki ukazaniu genezy nieporozumień, stanowiących ich źródła. Fakty zaś, na skutek odkrywanej stale wiedzy na ich temat, są pogłębiane i jeszcze bardziej wyraziście ukazywane w swych komplikacjach. Dzięki temu rozmach opisywanych wydarzeń bądź pojedynczych historii przyjmuje postać wieloskładnikowej, niezwykle intensywnej w swej narracji, rozległej panoramy, mieszczącej przeogromną liczbę poruszanych wątków tematycznych, ich wyłonionych i sugestywnie ukazanych specyfik, kontekstowych odrębności i nierzadko wyjątkowości w kreślonych losach mikołowskich postaci. Charakterystyka odmalowywanych wydarzeń miejskich sąsiaduje z rekonstrukcją historyczną pojedynczych miejsc, tak istotnych w mikołowskiej topografii. Przedstawione z kolei role oraz funkcje danych obiektów współgrają z opisem przytaczanych zjawisk, przełomowych dla miasta w ich dziejowym wymiarze, a egzystencjalne czy duchowe losy mieszkańców wpisywane są w procesy kształtujące społeczną aktywność.
Całość prezentowanej książki, mającej ewidentny rys monograficzny, oddaje przeto wielokierunkowość przemian oraz rozwoju Mikołowa. Złożona z rozbudowanych rozdziałów jawi się w konsekwencji jako spójny oraz wielce sugestywny jego obraz, uczyniony dzięki skrupulatnemu podejściu Autora, zawierający w swej wielorodności oraz wyjątkowości bogate dziedzictwo przeszłości naszego Miasta.
Maciej Melecki
Wstęp (fragmenty)